De eerste zin van een boek, hoe belangrijk is die eigenlijk? Ik moet bekennen dat ik bij het schrijven van een boek er totaal niet aan denk. Wanneer ik aan mijn eigen redactie begin of als ik die zelfs heb afgerond, dan ga ik pas kijken of de opening werkt. Vaak is dat niet het geval. Ik heb nogal de neiging om direct met de actie te beginnen, in sommige gevallen begin ik zelfs met een dialoog. Volgens de regels mag dat niet.

Onlangs las ik een artikel over de eerste zin in boeken. Wat doet het?

Het is eigenlijk een eerste handdruk: is hij krachtig of krijg je zo’n slap zweethandje? Een eerste indruk kun je maar 1x maken zei de leraar van de achtste groep ooit tegen mij. Ik ben dat nooit meer vergeten. Bij iedere kennismaking geef ik een krachtige handdruk (alleen niet bij oudere mensen, want dan moet je juist weer een zachte handdruk geven). Let er maar eens op als je dat doet. Meestal krijg je een glimlach of wordt het ijs al een beetje gebroken.

Vaak heb ik al tien tot twintig openingszinnen geschreven voordat hij eindelijk in de buurt komt van wat ik wil zeggen. De zin heeft namelijk nogal wat verantwoordelijkheden. Allereerst moet het de lezer vastgrijpen, prikkelen om verder te lezen en pakkend genoeg zijn om het boek te kopen. De sfeer van het boek moet in die ene zin verwerkt zitten. Het heeft geen zin om met een poetische beschrijving te beginnen als de rest van de tekst dat niet heeft, daarmee schep je de verkeerde verwachting en valt het boek straks alleen maar tegen. De eerste zin moet ook veel vertellen in weinig woorden. De mooiste openingszinnen die ik zo snel ben tegengekomen zeggen veel in weinig woorden. Hier volgen een paar voorbeelden:

‘De damp die van de rug van de dravende paarden af sloeg, ging op in de vroege ochtendnevel.’ Onverschokken – Lesley Livingston

‘De dreunende oorlogstrommels hadden al lang plaatsgemaakt voor zoemende vliegen en het geschreeuw van overlevenden. ‘ Hof van vleugels en verwoesting – Sarah J Maas

‘We waren een jaar en negen maanden samen en ik dacht dat ik gelukkig was.’ Vanbinnen en vanbuiten – Corina Onderstijn

‘Scarlett O’Hara was niet mooi, maar de mannen beseften dat zelden wanneer ze, zoals de Tarleton-tweeling, onder de indruk waren van haar charmes. ‘Gejaagd door de wind – Margaret Mittchel

‘Mijn moeder was in haar nopjes toen de brief op de deurmat viel, en dacht meteen dat onze problemen voorgoed tot het verleden behoorden.’ De Selectie – Kira Cass

‘It is a truth universally acknowledged, that a single man in possession of a good fortune, must be want of a wife.’ Pride and Prejudice – Jane Austen

‘In a hole in the ground, there lived a hobbit.’ The Hobbit – J.R.R. Tolkien 

Ze hebben allemaal wat gemeen: ze vertellen een klein verhaal, je kunt het zien als je het leest (oftewel, bam, je zit direct in het verhaal), ze zitten vol tegenstellingen (het roept direct een vraag op die je nieuwsgierig maakt naar het antwoord, waardoor je verder leest) of het is een binnenkomer die prikkelt. De eerste zin zegt ook direct wat voor boek je in handen hebt. Neem Jane Austen of Tolkien, het is direct duidelijk dat het twee totaal verschillende boeken zijn.

Lezers beseffen vaak niet hoeveel bloed, zweet en tranen de schrijver in de eerste zin, alinea, pagina stopt. Meestal kijkt een uitgever niet verder dan de eerste pagina, leest soms zelfs alleen maar de eerste alinea. Zij zijn de eerste poortwachters. Om door een uitgeverij te worden uitgegeven, moet je de stagaire, redacteur, pakken met die eerste zin. Maar ook bij selfpublishing moet je een intrigerende opening hebben. Wat dan is je eerste poortwachter de lezer (tweede van het boek dat door een uitgever wordt uitgegeven). Na de eerste hap, volgt de analyse. Smaakt het naar meer? Welke ingrediënten proef ik en is het wel mijn smaak? Ga ik verder met de maaltijd of probeer ik liever iets anders?

Maar het belang van een goede eerste zin wordt ook wel eens overdreven. Neem Harry Potter en de Steen der Wijzen: ‘In de Ligusterlaan, op nummer 4, woonden mijnheer en mevrouw Duffeling.’ Deze zin zegt eigenlijk weinig en is, zoals later blijkt, niet eens correct. Er woonde nog iemand op Ligusterlaan nummer 4; Dirk. Als de eerste zin begonnen was met ‘Harry Potter moest iedere nacht in de kast onder de trap slapen van mijnheer en mevrouw Duffeling.’ dan zou het begin veel spannender zijn geweest en zou het al veel meer vertellen. Bijvoorbeeld dat de Duffelings niet zo’n aardige mensen zijn en Harry slecht behandelen. Het roept ook direct vragen op. Waarom moet hij daar slapen? Maar ondanks de slechte openingszin vond ik het boek geweldig, dus hieruit blijkt maar weer dat alleen een goede openingszin niet volstaat, het boek moet ook geweldig zijn en dat een slechte openingszin niet altijd hoeft te betekenen dat het boek niet goed is.

Ik vind het fijn om aandacht te besteden aan de eerste zinnen van mijn boeken. Het prikkelt me creatief te zijn met woorden en daagt me uit beknopt de sfeer van het boek te verwoorden. Voor de openingszin van Vlinder in kant zit ik nu op de veertiende versie: ‘Warmte vloeit als bloed uit mijn lichaam en laat een leegte achter die mij langzaam verzwelgt.’  Misschien blijft hij staan, misschien overleeft hij het niet. Maar het is in ieder geval al beter dan de dialoog waarmee ik begon.

Voor het schrijven van een knallende openingszin is er geen training, geen handleiding of formule wat werkt en wat niet werkt. Het is een kwestie van smaak. Als de eerste zin in overeenstemming is met de sfeer en de inhoud van je boek, dan is het volgens mij altijd goed. En als je dan toch een slechte zin schrijft… je boek kan altijd nog een wereldwijde bestseller worden.

Wat is eigenlijk jouw favoriete openingszin? Of wat is de openingszin van jouw boek?